ኤርትራ፡ ካብ ሃሳዪ ልምዲ ምኽንሻብ ደቂኣንስትዮ ናጽነተን ዝኣወጃ ከባቢታት

ምኽንሻብ ኣዋልድ ኣብ ልዕሊ ደቂኣንስትዮ ዝፍጸም ሃሳዪ በደልን ምግሃስ መሰልን ብምዃኑ ብዓለም ደረጃ ዝተፈንፈነን ብሕጊ ዝተኣገደን'ዩ። እንተኾነ ግን ኣብ ዝተፈላለዩ ማሕበረሰባት ብዘሎ ድሑር እምነታትን ባህልታትን ክሽቦ ጓል-ኣንስተይቲ ይቕጽል ከምዘሎ ጸብጻባት ትካላት ሕቡራት ሃገራት የረድኡ።

ኣብ 2022 ዝወጸ ጸብጻብ ሕቡራት ሃገራት ከምዘረድኦ፡ 83 ሚእታዊት ኣብ ክሊ ዕድመ 15 ክሳብ 19 ዝርከባ ደቂኣንስትዮ ኤርትራ በቲ ኣሰቃቒ ልምዲ ክሽቦ ሓሊፈን።

እተን 36 ሚእታዊት ካብአን ሓደ ዓመት ቅድሚ ምምለአን ዝተኸንሸባ ክኾና እንከለዋ፡ 27 ሚእታዊት መዓስ ከምዝተኸንሸባ ብርግጽ ክዝክራ ኣይክኣላን።

ዋላ'ኳ ካብ 2007 ጀሚሩ ኣብታ ሃገር ብሕጊ እጉድን ብቐጻሊ ጐስጓስ ዝካየደሉ እንተኾነን ክሳብ ሎሚ ክውገድ ኣይክኣለን።

ስለዚ ድማ'ዩ ኣብዚ ቀረባ እዋን ኣብ ገለ ከባቢታት ዞባ ዓንሰባ ተረጋጊጹ ዝብሃል ዘሎ ዓወት ንብዙሓት ቆልዑ ኣዋልድ ኤርትራ ተስፋ ዘስንቕ ክኸውን ተኽእሎ ዘለዎ።

ብመሰረት መንግስታዊ ማዕከናት ዜና ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ዘውጽኡዎ ጸብጻባት፡ ኣብታ ነቲ ግናይ ልምዲ ንምውጋድ ኣርኣያ ብምዃን ትመርሕ ዘላ ዞባ ዓንሰባ ዝርከባ ንኡሳን ዞባታት ከረንን ገለብን "ብ23ን 25ን ሕዳር ነጻ ካብ ክሽቦ ጓልኣንስተይቲ ኣዊጀን" ኣለዋ።

ኣብ 2017 እውን ንኡሳት ዞባታት ኣስማጥን ሃበሮን ክሽቦ ምሉእ ብምሉእ ከወግዳ ከምዝኸኣላ ሕቡራት ሃገራት ይጠቅስ።

ኣብ 2022 ኣካል እቲ ዞባ ዝኾና ንኡሳን ዞባታት ሓልሓልን ዓዲ-ተክለዛንን ተመሳሳሊ ኣዋጅ ኣውጺአን ነይረን። ንኡስ ዞባ ዒላበርዕድ'ውን ኣሰረን ክትስዕብ ጻዕርታት ተካይድ ከምዘለ'ዮም ጸብጻባት መንግስትን ሕቡራት ሃገራትን ዝገልጹ።

ኣብ 1995 መጠን ክሽቦ ኣብ ተመሳሳሊ ክሊ ዕድመ ዝነበራ ኣዋልድ 97 ምንባሩ ጸብጻባት መንግስቲ የነጽሩ። ኣብቲ እዋን ኣብ ኩለን ዞባታት ካብ 90 ክሳብ 99 ሚእታዊት ደቂኣንስትዮ ክንሹባት'የን ነይረን። ኣብ ከተማታት'ውን 93 ሚእታዊት ብክሽቦ ዝሓለፋ'የን ነይረን።

እቲ ዘገርም'ውን 91 ሚእታዊት ደቂኣንስትዮ ኣስመራ ዝተኸንሸባ ምንባረን ቤትጽሕፈት ስታቲስቲክስ ኤርትራ ኣብ 1997 ዘውጽኦ ጸብጻብ ይጠቅስ።

ዋላ'ኳ ብኣካላት መንግስቲ፡ ትካላት ሕቡራት ሃገራትን ሃገራዊ ማሕበር ደቂኣንስትዮን ጻዕርታት ክካየድ እንተጸንሐ፡ ብሃገር ደረጃ መጠን ክሽቦ ትሕቲ ፍርቂ'ውን ክወርድ ኣይክኣለን ዘሎ።

ክሽቦ ጓልኣንስተይቲ እንታይ'ዩ

ምኽንሻብ ብልዕቲ ደቂኣንስትዮ ኣብ 30 ሃገራት ኣፍሪቃን ገለ ሃገራት ኤስያን ማእኸላይ ምብራቕን ይፍጸም።

እቲ ከቢድ ኣካላዊን ስነኣእምሮኣውን በሰላ ዘስዕብ ሃሳዪ ልምዲ ክሽቦ ዝተፈላለየ ደረጃታትን ዓይነታትን ዘለዎ'ዩ፣

እዚ ፈጺሙ ዝኾነ ጥዕናዊ ረብሓታት ዘይብሉ ምጉዳልን ምጉዳእን ኣካላት ደቂኣንስትዮ፡ ኣብ ልዕሊ እተን ግዳያት ዝተፈላለየ ኣሉታዊ ሳዕቤናት ኣለዎ።

ገለ ካብቲ ህጹጽን ጥዕናዊ ሳዕቤናት፡ ክቱር ቃንዛ፡ ልዕሊ ዓቐን ምፍሳስ ደም፡ ሕበጥ ብልዕቲ፡ ረስኒ፡ ረኽሲ፡ ጸገማት ስርዓተ-ሽንቲ፡ ምጉዳእ ኣብ ከባቢ ብልዕቲ ዘሎ ክፋል ኣካላት፡ ስንባደ፡ ካብኡ ሓሊፉ'ውን ሞት ክኸውን ይኽእል'ዩ።

ብዘይካ'ዚ፡ ከከም ደረጅኡ ነባሪ ዝኾነ ረኽሲ ስርዓተ-ሽንቲ፡ ጸገማት ወርሓዊ ጽግያት፡ ኣካላዊ በሰላ ብልዕትን ክፋላቱን፡ ጸገማት ጾታዊ-ርክብ፡ ከምኡ'ውን ነቲ ዝተሰፍየን ዝተጐንደበን ኣካላት፡ ንምኽፋት ይኹን ንምጽባብ ተወሳኺ መጥባሕትታት ከኸትል ይኽእል። ኣብ እዋን ሕርሲ'ውን ዘይንቡር ምፍሳስደምን ጻዕርን ከስዕብ ይኽእል።

ከኖ'ቲ ህጹጽን ነባሪን ሳዕቤናት ግን፡ ኣብ ልዕሊ እተን ግዳያት ዝኾና ኣዋልድ ስነኣእምሮኣዊ በሰላ ክገድፍ ከምዝኽል ሰብሞያ ይገልጹ። ኣብ ቀጻሊ ህይወተን ብቅዛነት፡ ተርባጽ፡ ጭንቀት፡ ምምዝባዕ ኩነተ-ኣእምሮን ምጉዳል ርእሰ-ተኣማንነትን ንዝበሉ ሓደጋታት ክቃልዓ ይገብረን'ዩ።

ምስ ክሽቦ ደቂኣንስትዮ ንዝተሓሓዝ ጥዕናዊ ጸገማት ንምእላይ ዓመታዊ ኣስታት 1.4 ቢልዮን ወጻኢ ይሓትት።

ኣብ መላእ ዓለም ዓመታዊ ሰለስተ ሚልዮን ኣዋልድን ደቂኣንስትዮን ግዳይ ናይዚ ከቢድ ስቅያት ዘስዕብ ድሑር ልምዲ ከምዝኾና ጸብጻባት ውድብ ጥዕና ዓለም ይሕብሩ።

ልዕሊ 230 ሚልዮን ብህይወት ዘለዋ ደቂኣንስትዮ ዓለም ብሓደ ወይ ካብኡ ንላዕሊ ደረጃታት ክሽቦ ዝሓለፋ እየን። ዓመታዊ ድማ ልዕሊ 3 ሚልዮን ኣዋልድ ነቲ ሓደጋ ዝተቓልዓ ምዃነን ውድብ ጥዕና ዓለም የመልክት።