ቅዋም ኤርትራ፡ ‘ንዘለናዮ መድረኽ ዘይበቅዕ ዝሞተ’ ዝተባህለ ስለምንታይ'ዩ? ቀንዲ ትሕዝቶኡ ኸ?

መሰረታዊ መሰላትን ሓርነታትን ግቡኣትን

ዓሰርተ ሽዱሽተ ዓንቀጻት ዝሓዘ ሳልሳይ ምዕራፍ ቅዋም ኤርትራ፡ ኤርትራውያን ዜጋታት ዘለዎም መሰረታዊ ሰብኣዊ መሰላት፡ ብዝርዝር ኣቐሚጡ ኣሎ።

ኣብዚ ዓንቀጻት፡ መሰል ህይወትን ናጽነትን፣ መሰል ሰብኣዊ ክብረት፣ ማእሰርትን ቀይድን ፍትሓዊ ፍርድን፣ መሰል ብሕትና፡ ሓርነት ሕልና፡ እምነት፣ ምግላጽ ርእይቶ፡ ምንቅስቓስ ምእካብን ምውዳብን... ዝብሉ መሰላት ብሕጊ ኣስፊሩ’ሎ። ምስኡ ተተሓሒዙ ድማ ግቡኣትን፡ እቶም መሰላት ዝድረቱሉ ኵነታትን ከኣ ኣስፊሩ ኣሎ።

ኣብዚ መሰላት ብዝርዝር ዝተጠቕሱ፤ ዝዀነ ሰብ ብዘይ ግቡእ ሕጋዊ መስርሕ ህይወቱ ኣይስእንን፣ ንዝዀነ ሰብ ብዘይግቡእ ሕጋዊ መስርሕ ምእሳር ወይ ምቕያድ ኣይፍቀድን፣ ዝዀነ ሰብ ገበን ፈጺሙ ኣብ ዝተባህለሉ እዋን፡ ኣብ ግብሪ ብዘይወዓለ ሕጊ ኣይቅጻዕን እሱር ኣብ ውሽጢ 48 ሰዓት ወይ ብቅቡል ምኽንያት ኣብ ዝሓጸረ ግዜ ኣብ ቅድሚ ቤት ፍርዲ ክቐርብ፤ ብዘይትእዛዝ ቤት ፍርዲ ድማ ካብኡ ንላዕሊ ክተሓዝ ኣይክእልን።

ኵሉ ሰብ ናይ ሓሳብ፡ ናይ ሕልናን እምነትን ሓርነት መሰል ኣለዎ፣ ኵሉ ሰብ ናይ ምዝራብ፡ ሓሳብ ምግላጽ፡ ፕረስን ካልኦት ማዕከናትን መሰል ኣለዎ፣ ኵሉ ዜጋ ሓበሬታ ናይ ምርካብ መሰል ኣለዎ፣ ኵሉ ሰብ ዝዀነ ሃይማኖት ናይ ምኽታልን ምዝውታርን መሰል ኣለዎ፣ ኵሉ ዜጋ ኣብ መላእ ኤርትራ ናይ ምንቅስቓስን ናይ ምንባርን መሰል ኣለዎ፣ ኵሉ ዜጋ ካብ ኤርትራ ናይ ምውጻእን ናብ ኤርትራ ናይ ምምላስን ፓስፖርትን ካልእ ሰነዳት መገሻን ናይ ምርካብ መሰል ኣለዎ... ዝብልን ካልእን ብዝርዝር ተቐሚጡ ኣሎ።

ኣብዚ ምዕራፍ፡ ቍጠባዊ፡ ማሕበራዊ፡ ባህላዊ መሰላትን ሓላፍነታትን ኣብ ትሕቲ ዝብል ዓንቀጽ መበል 21 ሰፊሩ ዘሎ መሰላት ግን፡ ካብቲ ኣብ ኤርትራ ዝርከብ መሰላትን ብመንግስቲ ዝግበር ደሓን ዝዀነ ጻዕሪታት ዝረኣየሉ መዳይ ምዃኑ ይንገር።

ኣብዚ ዜጋታት ዘለዎም ማዕረ ተጠቃምነት ኣብቲ ብመንግስቲ ዝወሃብ ማሕበራዊ ኣገልግሎታት ትምህርቲ ጥዕናን ባህሊን ካልእ ኣገልግሎታትን ሰፊሩ’ሎ፤ መንግስቲ ድማ ነዚ ንምውዳድ ዝከኣሎ ጻዕሪ ይገብር፤ ይብል።

ዜጋታት ኣብ ምክልኻል ሃገርን ተሳታፍነት ሃገራዊ ኣገልግሎትን ካልእን’ውን እቲ ቅዋም ሰፊሩ’ሎ።

ካብዚ ምዕራፍ ከይወጸ ድማ እቲ ቅዋም ነቶም ክብ ኢሎም ዝተዘርዘሩ መሰረታዊ መሰል ዜጋታት ዝድረተሉ ኵነታት ኣቐሚጡ ኣሎ።

እዚ ድማ፤ ‘ንረብሓ ሃገራዊ ጸጥታ፡ ንህዝባዊ ድሕነት፡ ንቝጠባዊ ድሕነት ሃገር፡ ገበንን ዕግርግርን ንምክልኻል፡ ወይ መሰልን ሓርነትን ካልኦት ንምዕቃብ ተባሂሉ መሰላት ክድረቱ ከምዝኽእሉ የመልክት። ኰይኑ ግን ፈጺሞም ዘይንክኡ መሰላት ከምዘለዉ ድማ ኣነጺሩ እዩ። ‘ድሕነት ሃገር፡ ጸጥታን ርግኣትን መንግስቲ፡ ብሰንኪ ኲናት ይዅን ባህርያዊ ኵነታት ኣብ ሓደጋ ምስዝኣቱ፤ ፕረዚደንት ኣብ መላእ ሃገር ወይ ኣብ ገለ ክፋል፤ እዋን ህጹጽ ኵነታት ክእውጅ ከምዝኽእል ይድንግግ።

እዚ እዋን ህጹጽ ኵነታት ዝእወጀሉ መስርሕን ኣገባብን ንውሓት ግዜን ኣብቲ ቅዋም ብንጹር ሰፊሩ’ሎ። እንተዀነ ኤርትራ ብሰንኪ’ቲ ኣብ 1998 ምስ ኢትዮጵያ ዝኣተወቶ ዶባዊ ኲናት፡ ንዝሓለፈ 26 ዓመታት ኣብ ሃዋሁ ዘይእዉጅ ‘ህጹጽ እዋን ሓደጋ’ እያ ትነብር። እዚ ዝዀነሉ መስርሕ ብዘየገድስ፡ እቲ ንሽዱሽተ ወርሒ፤ ክናዋሕ እንተዀይኑ’ውን ደረት ዝነበሮ ኵነታት እዋን ሓደጋ፡ ቅጥዒ፤ ሕጊን ኣገባብን ብዘይሓለወ መልክዑ፡ መሰል ዜጋታት እታ ሃገር ደሪቱ ጥራይ ዘይኰነስ ዳርጋ ንዅሉ’ቲ ቅዋም ኣብ ዓንቀጻቱን ንኡስ ዓንቀጻቱን ዘስፈሮ መሰላትን መትከላትን ምሉእ ብምሉእ ግሂሱ እዩ።

ሃገራዊ ባይቶ

ራብዓይ ምዕራፍ ቅዋም ኤርትራ፡ ምሉእ ብምሉእ ብዛዕባ ሃገራዊ ባይቶ እዩ ዝገልጽ። እቶም ኣብዚ ምዕራፍ ሰፊሮም ዘለዉ ሸሞንተ ዓንቀጻትን ንኡሳን ዓንቀጻትን፡ ንውክልና ህዝቢ ኣብ ባይቶ፣ ኣቃውማ፡ ዕማማትን ስልጣንን፣ ኮሚቴታት ባይቶ፡ ኣቦመንበርነት ባይቶ፡ ግቡኣትን ሓለፋታትን ኣባላት ወዘተ ብዝርዝር ዘስፈሩ እዮም።

ሃገራዊ ባይቶ ሓጋጊ ኣካል መንግስቲ ኮይኑ፡ ነቲ ብፕረዚደንት ዝምራሕ ፈጻሚ ኣካል ናይ ምቁጽጻር፡ ሃገራዊ ባጀት፡ ሽመት፡ ከምኡ’ውን ኣህጉራዊ ስምምዓት ናይ ምጽዳቕ ስልጣን ኣለዎ። እቲ ባይቶ ፕረዚደንት ክመርጽ ብክልተ-ሲሶ ድምጺ ከውርድ ሓላፍነትን ስልጣንን ኣለዎ።

ሃገራዊ ባይቶ ኤርትራ ግን ንዝሓለፉ ልዕሊ 23 ዓመታት ኣብ ንጡፍ ስራሕ ስለዘየለ፡ ኣየናይ ሸነኹ ይትግበር ኣየናይ ጐዲሉ ዝበሃል ቍመና የብሉን።

ፈጻሚ ኣካል

ሓሙሻይ ምዕራፍ ነቲ ብፕረዚደንት ዝምራሕ ካቢነ ሚኒስተራት ዝርከብዎ ኣካላት መንግስቲ፡ ኣመራርጻኦምን ዘለዎም ስልጣንን ሓላፍነትን ግቡኣትን ብዝርዝር ኣስፊሩ’ሎ።

ኣብቲ ንፕረዚደንት ዝምልከት ዓንቀጻትን ንኡስ ዓንቀጻትን፡ ፕረዚደንት - መራሒ ሃገርን መንግስትን ምዃኑ፡ ንብቕዓቱን ዜግነቱን ዝምልከት፡ ዕድመ ስልጣኑ - ኣብ ዝተፈላለየ ኵነታት ዝትከኣሉ ኣገባባት፡ ዕማማቱ፣ ድሕሪ ምብቃዕ ዕድመ ስልጣኑ ዝህልዎ ሓለፋታት ዝምልከት ዝርዝራት ዘጠቓልል እዩ።

በዚ መሰረት፡ “ዕድመ ስልጣን ፕረዚደንት ማዕረ እቲ ዝመርጾ ሃገራዊ ባይቶ ንሓሙሽተ ዓመት ይኸውን. . .ሓደ ሰብ ካብ ክልተ ግዜ ንላዕሊ ንፕረዚደንትነት ኣይምረጽን” ይብል። እቲ ፕረዚደንት “ብትውልዲ ኤርትራዊ ዜጋ ክኸውን ኣለዎ”።

ድንጋገታት

ኣብ መወዳእታ ሻውዓይ ምዕራፍ ቅዋም ኤርትራ፡ ሓሙሽተ ዓንቀጻት ዝተፈላለዩ ድንጋገታት ኣስፊሩ’ሎ። ኣብዚ ጠቕላሊ ኦዲተር፣ ሃገራዊ ባንክ፣ ምምሕዳር ሲቪላዊ ኣገልግሎት፣ ኮሚሽን ምርጫ፣ ምምሕያሽ ቅዋም ሰፊሮም ኣለዉ። ኣብዚ ምዕራፍ ተዘርዚሮም ካብ ዘለዉ ገሊኦም ዓንቀጻት፡ ኮሚሽን ምርጫን ምምሕያሽ ቅዋምን ምሉእ ብምሉእ የለውን። ኣብቶም ካልኦት ሰለስተ ቀዳሞት ግን ብከፊል ዝትግበር ዕማማት ኣሎ።

ነቲ ቅዋም ዘጽደቐ 548 ኣባላት ዝሓቖፈ ቅዋማዊ ባይቶ፡ 75 ኣባላት ማእከላይ ሽማግለ ህግደፍ፡ 75 ወከልቲ ዳያስፖራ፡ ከምኡ’ውን 75 ኣባላት መሰጋገሪ ሃገራዊ ባይቶ ዝርከብዎም ካብ ውሽጢ ኤርትራ ዝተመርጹ ወከልቲ ዝነበርዎ’ዩ።

‘ንዘለናዮ መድረኽ ዝበቅዕ ኣይኰነን’ ዝተባህለ ግን ስለምንታይ ይኸውን?

እቲ ፕረዚደንት፡ ኣብቲ ቅድሚ 10 ዓመታት ንቅዋም ኣመልኪቱ ዝሃቦ መግለጺ ከምዘመልክቶ፡ እቲ ኣብዚ ሰነድ እዚ ዝሰፈረ፡ ብፍላይ እቲ ቀንዲ ክብ ኢሉ ዝተጠቕሰ ዝርዝራት፡ ንምምሕዳሩ ዘስርሖ ከምዘይኰነ እዩ። ብፍላይ እቲ ምስ ሰብኣዊን ፖለቲካውን መሰላትን ሓርነታትን፡ ደረት ስልጣናትን ተሓታትነትን፡ ናጽነትን ዘይሻራውነትን ፍርዳዊ ኣካላት ዝኣመሰሉ መትከላትን ድንጋገታትን፡ ንስርዓት ኤርትራ ዘይምቹኣት ምዃኖም ተንተንቲ ይገልጹ። እንተዀነ ስለምንታይ እዚ ምዃኑ እናተፈልጠ ክጸድቕ ተገይሩ? ዝብል ሕቶ ኸኣ ይስዕብ እዩ።

ቅዋም ኤርትራ ዝተነድፈሉ እዋን፡ ኣብ 90ታት ኰይኑ፡ ድሕሪ ውድቀት ሕብረት ሶቭየት፡ እቲ ብኣሜርካ ዝምራሕ እንኮ ቀጽራዊ - ኒዮሊበራላዊ - ስርዓተ ዓለም ነጊሱሉ ዝነበረ እዋን ምንባሩ ብምጥቃስ፡ እቶም ድሕሪ ነዊሕ ሓርነታዊ ቃልሲ ስልጣን ዝሓዙ መራሕቲ ኤርትራ በቲ ሽዑ ገዛኢ ዝነበረ ኣተሓሳስባን ንሱ ዝጠልቦ ሊበራላዊ መትከላት ክጽለዉን፤ ካልእ ኣማራጺ ዘይነበረሉ እዋን ምዃኑን ምሁራት ይትንትኑ።

ደሓር ግን፡ ድሒሮም ዝተኸስቱ ዓበይቲ ውሽጣዊን ዓለማውን ኵነታት ነቲ መድረኽ ከምዝጸለውዎ ይእመን።

ኤርትራ ድሕሪ’ቲ ምስ ኢትዮጵያ ዝኣተወቶ ኲናት፡ ምስኡ ተተሓሒዙ ዝተፈጥረ ተቓውሞ ጕጅለ-15፡ ነቲ ትግባረ ቅዋም፡ ምርጫን ካልእ ዝሓተተ፡ ብሓፈሻኡ ነቲ ሊበራላዊ መትከላት ዝደፍእ ዝነበረ ወገን፡ ካብቲ መንግስቲን ግንባርን ከምዝጠፍእ ገይሩ እዩ።

ነዚ ከም ምኽንያት ዝወሰደ መንግስቲ ድማ፡ ብድሕሪ’ዚ ዝያዳ ምልካዊ ወተሃደራዊ እናዀነ፤ ካብቲ ኣማዕቢልዎ ዝነበረን ተስፋ ዝተነብሮ ሊበራላዊ ሓሳባት ድማ ኣዝዩ እናረሓቐ ክኸይድ ተራእዩ። ስለዚ እዚ ኣብቲ ቅዋም ሰፊሩ ዘሎ ሰብኣዊ መሰላትን ሓርነታትን ዝኣመሰሉ ዝርዝር መሰላትን ከምዘይምችኦ እናነጸረ ከይዱ።

እቲ ኣብ ዓለም ነጊሱ ዝነበረ ሊበራላዊ ኣተሓሳባ ድማ ብፍላይ ድሕሪ ውግእ ዒራቕን ኣፍጋኒስታንን፤ ዝናኡ እናሃሰሰ፡ ኣማራጺታት ንኽናደ ዕድል ከፊቱ።

ኣብዚ እቲ ክጥቀስ ዝግብኦ፡ እቲ ጉዳይ ቅዋም ብደረጃ ፕረዚደንት ብዕሊ ዝተላዕለሉ እቲ እዋን እዩ። እዚ መግለጺ ድሕሪ ናይ 2013 ወተሃደራዊ ምንቅስቓስ ፎርቶ ዝመጸ ኰይኑ፡ ሓደ ካብቲ ዝተላዕለ ሕቶታት ትግባረ ቅዋም ስለዝነበረ፡ ንዑኡ ምርኩስ ጌርካ ነቲ ቅዋም ሓንሳብን ንሓዋሩን ምቕታሉ ኰይኑ፡ ኣብ ወረቐት እንከሎ ከምዝሞተ ዝገለጸሉ እዩ። ነቲ ብንጹር ዘይተገልጸ፤ ‘ምስቲ ንኣትዎ ዘለና ሓድሽ መድረኽ’ ዝሰማማዕ ቅዋም ክንደፍ እዩ ዝተባህለ፤ ትሕዝቶኡ ምስ ባህሪ እቲ ስርዓት ኣዛሚድካ ክግመት ይከኣል ይኸውን፤ ብዙሕ’ውን ተባሂሉ እዩ። ንሱ’ውን ዝዀነ ይዅን 10 ዓመታት ሓሊፉ'ውን ዝዀነ ሰነድ ኣይተራእየን፤ ኤርትራ ድማ ሕጂ’ውን ቅዋም ኣልቦ ሃገር ኰይና ትቕጽል ኣላ።